Adalet Bakanlığı yargı sürecini hızlandıracak bir projeye
imza attı. Artık internet yoluyla dava açmak da mümkün, takip etmek de.
Sistemin iyi işlemesi için hâkimlerin UYAP’ı kullanması şart.
Adliyeler, belki de çoğumuzun gitmekten hoşlanmadığı, uzak durmak istediği
adreslerden biri. Kasvetli koridorlar, soğuk hava, dava dosyaları arasında
kaybolan zaman… Anayasanın 141. maddesinin son fıkrası “Davaların en az giderle
ve mümkün olan süratle sonuçlandırılması, yargının görevidir.” der. Ancak
Türkiye’de avukatın da vatandaşın da zamanının çoğu adliye koridorlarında
geçer.
Adalet Bakanlığı’nın 12 yıldır üzerinde çalıştığı Ulusal Yargı Ağı Projesi
(UYAP) bu anlamda önemli kolaylıklar sağlıyor. Zira çalışma sayesinde birçok
işlem internet üzerinden yapılabiliyor. Bir anlamda 141. maddede bahsi geçen
‘en az gider ve mümkün olan hızda’ sözü ete kemiğe bürünüyor. UYAP, yargı
sürecindeki her işin internet ya da mobil iletişim üzerinden yapılmasını
sağlıyor. Sistem ağır işleyen yargı süreci için bir devrim niteliğinde. Üstelik
proje, dünyada ilk olma özelliğine sahip. Başka ülkelerin de ilgisini çekiyor.
Sistemi ithal etmek için 60 kadar ülke sırada bekliyor. Birleşmiş Milletler
Kamu Hizmetleri yarışmasında birinci olan UYAP SMS Bilgi Sistemi, birçok ülkeye
örnek teşkil ediyor.
Peki, UYAP ne getiriyor? Vatandaşlar ve avukatlar bu sistemden nasıl
faydalanıyor? Proje, Adalet Bakanlığı Bilgi İşlem Daire Başkanlığı tarafından
hayata geçirildi. Gerekli tüm teknolojik gelişmeleri kullanarak bakanlığın
e-Adalet ayağını oluşturan bir bilişim sistemi. Amacı; hızlı, etkin, güvenilir,
adil, verimli, şeffaf ve etik değerlere uygun bir yargılama mekanizması
oluşturmak. Otomasyon çalışmalarına 1998 yılında başlanmış; çalışmaların
sistemli ve planlı bir şekilde yürütülmesi amacıyla 1999’da Bilgi İşlem Dairesi
Başkanlığı kurulmuş. Proje iki aşamalı olarak hayata geçirilmiş. 2001 yılında
Adalet Bakanlığı Merkez Birimleri’nin otomasyonunu sağlayan UYAP-I projesi
tamamlanmış; ardından 2005 yılında adli ve idari yargı birimleri, adli tıplar,
ceza tevkif evlerinin otomasyonunu kapsayan UYAP-II tamamlanarak faaliyete
geçirilmiş. Yargıtay da UYAP yazılımlarını kendisine uyarlayarak UYAP Bilişim
Sistemi içerisinde yer almış. Bugün itibarıyla UYAP yargı birimlerinin yaklaşık
yüzde 100’ünde işletimde olup her türlü yargısal ve idari faaliyet bu sistemle
elektronik ortamda yürütülüyor.
Ayrıca sistem, sadece Adalet Bakanlığı’nda, mahkemelerde kullanılan bir
sistem değil, yargıyla ilgili bütün birimlerde kullanılıyor: Adli Tıp
Kurumu’nda, cezaevlerinde, savcılıklarda, mahkemelerde, Adalet Akademisi’nde,
Hâkimler Savcılar Yüksekokulu’nda, Anayasa Mahkemesi’nde, Yargıtay ve
Danıştay’da...
Sistem, vatandaşın hayatında çok ciddi değişiklik getirmese de hâkimler ve
avukatlar için can kurtarıcı özelliğe sahip. UYAP sayesinde, avukatlar
bürolarından internet üzerinden sistemdeki vekâleti bulunan dava dosyalarını
(vekâleti bulunmayan dava dosyalarını da ilgili hâkimden onay alarak)
inceleyebiliyor. Bu dosyalardan suret alabiliyor, elektronik imza ile
sistemdeki dava dosyalarına evrak ekleyebiliyor. Ayrıca avukatlar yeni dava
dosyası açıp sistem üzerinden harç ödeyebiliyor. Böylece avukatlar duruşmaya
girme dışında adeta tüm işlerini bürolarından yapabiliyor.
Her avukat, barolara başvurarak, özel elektronik imza alıyor. Sistemdeki
işlemler bu imzalar ile yapılıyor. İmza sahibi avukat, tüm dava ve icra
dosyaları ve bu dosyaların içeriklerini görebiliyor.
Ancak sistemin yeni olmasından ötürü getirdiği sıkıntılar da yok değil.
Ankara’da görev yapan avukatların bir kısmı sistemin çoğu işlerini
kolaylaştırdığını söylerken bazıları sıkıntılı yönlerini de belirtiyor.
İnternet bağlantısı, elektrik kesintisi ve adliye personelinin yeni teknolojiye
ayak uyduramaması avukatların en büyük şikâyeti. Yarım saatte açılacak bir dava
için günlerce beklemek zorunda kaldığını belirten bir avukat, sistemin oturması
için zamana ihtiyaç olduğunu söylüyor. Hukukçular Birliği Başkanı Avukat Sinan
Kılıçkaya, sistemin henüz tam olarak yapılandırılmaması sebebiyle kısa süreli
de olsa girişlerde sıkıntı yaşadığını belirtiyor. Kılıçkaya, ayrıca idari
davaların sistemde görüntülenemediğine dikkat çekerek bu davalara ilişkin işlem
yapılamadığını belirtiyor.
Türkiye genelinde yaklaşık 80 bin avukat UYAP’ı kullanmak zorunda.
Hâkimlerin de böyle bir zorunluluğu bulunuyor. Ancak bazı hâkimler keyfî
davrandığından ya da bilgisayar konusunda zayıf olduğundan sistemi kullanmakta
sıkıntı yaşıyor. Avukat Sedat Dede, çoğu hâkimin UYAP’ı iyi kullanmadığına
dikkat çekiyor. Bu yüzden adliyeye gitmek zorunda kaldıklarını belirtiyor:
“Avukatların UYAP üzerinden bir dokümanı görmesi için o dosyanın elektronik
imza ile imzalanması gerekiyor. Hâkimler zorunlu kalmadıkça elektronik imza
kullanmıyor. Böyle olunca içeriğini göremiyoruz, bu yüzden adliyeye gitmek
zorunda kaldığımız zamanlar oluyor. Mesela hâkim kararı yazıyor ancak e-imza
kullanmadığı için ne yönde karar verdiğini göremiyorum.”
İşlem ücreti alınmamalı
Avukatların bir diğer sıkıntısı işlem başına alınan ücretlerle ilgili.
Hâkimler herhangi bir ücrete tabi değilken avukatlar ücret ödemek zorunda. Ücret
sisteme her girişte değil, ücretlendirilen işlemlerde veriliyor. Örneğin,
avukat davaya gidemeyeceğini mazeret olarak bildirdiği yahut icra dosyasından
borçluyla ilgili bilgileri kontrol ettiği zaman bu ücreti vermekle mükellef.
İlk başlarda 5 lira olan ücret şimdilik iki lira. Ancak her işlem başına
alındığı için büyük yekûn tutuyor. Örneğin binlerce icra dosyasını takip eden
bir avukat toplamda çok fazla para ödemek zorunda kalıyor. Avukat
Sedat Dede sistemin ücretsiz olması gerektiğini söylüyor: “Ben bu işlemi icra
dairesine ya da adliyeye giderek memura ücretsiz yaptırabiliyorum. Kendim
yaptığım zaman, oradaki memuru meşgul etmediğim hâlde para veriyorum. Yani
sistemde bir mantık hatası var. Devlet yüksek miktarda harç alıyor zaten, bu
altyapıyı vatandaşa sunmak zorunda. Buradan ücret alamaz.”
Hukuk ve Hayat Derneği Başkanı Mehmet Kasap, UYAP’ın ilk adapte sürecinde
ciddi yığılmalara ve sıkıntılara sebep olduğunu; ancak bir aydır kapsamının
genişletildiğini dile getiriyor. Sistemin faydalı olduğunu düşünen Kasap, tüm
yargı ağının tek bir havuzda toplanmasını olumlu buluyor: “En önemlisi
yazışmaları çok aza indirdi. Müzekkere yazabiliyor, tapuya, MERNİS’e, emniyete
otomatik bağlanıyorsunuz. Araç hacizlerini sistemden görüp bir tuşla haciz
işlemi yapabiliyorsunuz. Genel hatlarıyla memnunum.”
Avukatlar teknolojinin yargıda kullanılmasını yargıyı hızlandıracak bir adım
olarak görüyor. Geneli, sistemin iyi olduğunu söylerken bir kısmı asıl görevin
hâkimlere düştüğünü iddia ediyor: “Teknolojiye daha uzak olan ilk kuşak hâkim,
savcı ve avukatlar için sıkıntılı bir süreçti. Kâtipler de hazır değildi.
Mesela hâkim UYAP kullanıyor ama memuru arayıp ‘bilgisayarımı kapat’ diyor.
Bunu bilmeyen birisinin UYAP’ı kullanması zor.”
Sistemin avukat ve hâkimler kadar olmasa da vatandaşa da sunduğu kolaylıklar
var. En başta vatandaşın, davaların seyrini öğrenmek için her seferinde
adliyeye gitmesine, saatlerce kuyrukta beklemesine gerek kalmıyor. İnternet
aracılığıyla kimlik numarasını kullanarak UYAP kapsamında adli ve idari yargı
birimlerinde görülmekte olan dava dosyalarının belli başlı bilgilerini
(konusunu, değerini, taraflarını, duruşma günlerini, dosyanın hangi aşamada
olduğunu, karar verilip verilmediğini, temyizden dönüp dönmediğini)
görebiliyor. Ayrıca elektronik imzası varsa sistem ona bütün imkânları sunuyor.
Herkesin e-imzasının olmadığı düşünülürse vatandaşa tek getirisi adliye
koridorlarındaki zamandan tasarruf etmesi aslında.
Amaç şeffaf yargı
Yeni sistemin amaçlarından biri yargılama aşamasını şeffaflaştırmak.
Şeffaflık sayesinde otomatik denetim ve yargılama aşamasındaki bir işlemden
aracısız olarak önce vatandaşın kendisinin haberi olması sağlanıyor.
Vatandaşlar ve avukatların adliyelere giderek, ilgili oldukları dosya ya da
işlemler hakkında bilgi almak için harcadıkları zaman, emek ve masrafı ortadan
kaldırarak yargıya etkin erişim sağlanıyor, yargı birimlerinin ilgili iş için
harcadığı iş gücü kaybı da engelleniyor.
UYAP SMS Bilgi Sistemi nasıl işliyor?
Vatandaşların ve avukatların davalarını cep telefonları üzerinden anında
takip edebilmeleri için Adalet Bakanlığı’nca kurulan ‘UYAP SMS Bilgi Sistemi’
hizmet veriyor. Bu sistemden yararlanan kişi sayısı şimdilik 900 bin civarında.
Pakete abone olmak için; bir SMS mesajına TC Kimlik No Abone yazılarak 4060’a
gönderiliyor. Eğer dosyadaki tüm taraflar ve tüm hareketlerden haberdar olmak
isteniyorsa, abone kodunun başına ‘Tam’ eklenmesi gerekiyor. Bu sistemden kim
yararlanmak istiyorsa cep telefonunun onun adına kayıtlı olması gerekiyor. Kamu
hizmeti amacıyla hayata geçirilen hizmetin sürekliliğini sağlayabilmek, sistem
performansını lüzumsuz kullanımlarla düşürmemek için, UYAP tarafından
kullanıcıya gönderilen bilgi SMS’leri 1 TL (vergiler dâhil) olarak ücretlendiriliyor.
Adli ve idari mahkemeler ile icra daireleri gibi birimlerce gerçekleştirilen
işlemler, onaylandıkları anda otomatik olarak ilgili kişilere SMS olarak
gönderiliyor. Bu suretle, yargı işlem bilgilerinin, taraflara zaman ve mekân
sınırı olmadan en hızlı şekilde bildirilmesi, bilgilere her an her yerden
ulaşılabilmesi sağlanıyor, vatandaşların hak kaybına uğraması engelleniyor.
UYAP-118
İnternet kullanarak UYAP Vatandaş Portal’dan, cep telefonu kullanarak UYAP
SMS Bilgi Sistemi’nden ulaşılabilen yargı bilgilerine bir de 118 numaralı çağrı
merkezlerinden ulaşılabiliyor. 118 numaralı çağrı merkezlerini arayan
vatandaşlar, kendilerine ait dava dosyaları ve icra takipleri hakkındaki
bilgiye operatörlerle yapacakları sesli görüşmelerle ulaşabiliyor. Hizmet bedeli
operatöre göre 1 lira 17-19 kuruş arasında değişiyor. Bu sistem üzerinden
sunulan dava ve takip dosyalarına ait detaylar bilgi mahiyetinde olup tebligat
yerine geçmiyor.